Art4More en RTV Sternet maken portretten van bekende en onbekende cultuurmakers, deze keer is het de beurt aan Joke Mijdam, directeur MBS.
Lokaal spoor heeft belangrijke rol gespeeld in de geschiedenis van Twente
Joke Mijdam is inmiddels 2,5 jaar directeur van de Museum Buurt Spoorweg (MBS) en zeer betrokken bij de historie van dit unieke spoorlijntje van Haaksbergen naar Boekelo. ‘Te weinig Haaksbergenaren realiseren zich welke belangrijke rol deze spoorlijn heeft gehad in de ontwikkeling van Twente’, zo begint Joke Mijdam ons gesprek waarin ze duidelijk wil maken dat ‘het spoorlijntje’ zoveel meer is dan een stoomtreintje tussen twee toevallige plaatsen in Twente.
‘Kijk nadat de officiële spoorlijn opgeheven werd, zijn er meteen mensen aan de slag gegaan om te werken aan het behoud van de geschiedenis en het bijbehorende materiaal. Al die vrijwilligers hebben wel bereikt, dat we hier het enige lokale oorspronkelijke spoor hebben, dat nog bereden kan worden. In elk geval in Twente. We zijn dus er niet alleen in geslaagd om het materiaal te onderhouden en te behouden, maar het gaat ook steeds meer om het vertellen van ‘het verhaal erachter’, begint ze.
De trein en de textielindustrie
‘De geschiedenis gaat terug tot de tijd van de Republiek der Nederlanden, toen Nederland en België nog een geheel vormden. In die tijd kwam de meeste textiel uit Gent en omgeving. Toen de Republiek uiteenviel, ontstond er behoefte in het Noorden aan een eigen industrie. Omdat er in Twente goedkoop aan grond te komen was en er al een intensieve vorm van huisnijverheid bestond, viel de keuze op Twente. Huisnijverheid, daarmee bedoel ik vooral de boerenvrouwen, die thuis actief waren achter een weefgetouw om wat bij te verdienen.
Door de ontwikkeling van de stoommachine ontstond het eerste stoomweefgetouw, Twente liep ook voorop in de industrialisatie van Nederland. Maar de infrastructuur liep hier achter, de regio was een arme streek en er was dus gewoon te weinig geïnvesteerd, terwijl de behoefte aan energie (steenkool voor de machines) groot was.
Jan Willink, een van de grote textiel industriëlen, nam het voortouw om met de hulp van diverse particuliere investeerders en banken en in overleg met de diverse regiogemeenten een spoorlijn te ontwikkelen. Een spoorlijn ten behoeve van de textiel- en de zoutindustrie. Maar ook ten behoeve van de afvoer van de eindproducten en de aanvoer van de arbeiders. Die voor een belangrijk deel gehuisvest waren in steden als Enschede, Hengelo en Almelo, maar ook in Haaksbergen. Overigens liep de eerste spoorlijn van Winterswijk via Haaksbergen naar Enschede, maar iets later naar het Ruhrgebied (in verband met de aanvoer van kolen). Maar er was bij Enschede-Zuid ook een vertakking naar Hengelo.
Er werd natuurlijk rekening gehouden met de locatie van fabrieken, maar later werden nieuwe fabrieken ook wel degelijk bewust gebouwd in de buurt van het spoor. Een prachtig voorbeeld is natuurlijk de fabriek van Jordaan, die hier vlakbij gebouwd werd op de locatie tegenover de huidige Jumbo op de hoek van de Spoorstraat. Eigenlijk was die hele wijk tegenover het spoorstation een groot fabrieksterrein.
Daarvoor was Haaksbergen eigenlijk maar een klein dorp. Door de komst van de fabriek is er sprake geweest van een enorme groei van het inwonersaantal. Maar ook in andere plaatsen lag het spoor aan de basis van de bevolkingsgroei, denk aan de zoutfabrieken in Boekelo, de blekerijen in Boekelo. Vergeet niet dat Twente in die tijd, ver voordat de textielindustrie naar andere delen van de wereld verplaatst werd, economisch een belangrijke rol speelde. 20% van het bruto nationaal product kwam uit Twente. Dat is net zoveel als de hele Randstad nu doet’.
De MBS komt voort uit een historische tijd, er is later omheen gebouwd
Joke Mijdam gaat verder: ‘Als je goed kijkt hoe Twente er nu uitziet (en nee, dan bedoel ik niet alleen de voormalige huizen van de textielbaronnen) dan komt dat toch voort uit die tijd. Nog steeds is Twente een belangrijke technologische regio en dat komt voort uit die tijd van industrialisatie.
Nu vragen mensen mij wel eens, waarom is er midden in een dorp een station gebouwd? Maar het is andersom: de fabrieken werden er in de buurt gebouwd en toen die fabrieken afgebroken waren, zijn er woonwijken omheen gebouwd. Niet alleen de nieuwbouw aan de Spoorstraat, maar later ook de nieuwbouw aan de Mr Eenhuisstraat
Maar er was meer rond het spoor. Denk maar aan Odink en Koenderink aan de Parallelweg en aan de Coöperatie De Boerenbond (waar de boeren hun producten verzamelden voor verder transport, ook via het spoor). Het is dus wel bijzonder: eerder bouwden de fabrieken en aanverwante bedrijven hun gebouwen in de buurt van het spoor, na het verdwijnen van de fabrieken zijn en worden er woningen gebouwd.
Maar de belangrijke rol, die de spoorlijn (die veel omvangrijker was) gespeeld heeft in de industriële productie in de eerste helft van de vorige eeuw is de moeite waard om verklaard en benadrukt te worden’.
De MBS
De Stichting Museum Buurt Spoorweg (MBS) bezit de monumentale spoorlijn, drie emplacementen, stalen bruggen, overwegen en seinen, 9 gebouwen (waaronder het monumentale stationsgebouw) en een grote collectie mobiel erfgoed, waaronder locomotieven, rijtuigen en goederenwagons.
Met 25.000 bezoekers per jaar (2023) is de MBS een grote publiekstrekker ven Haaksbergen, Boekelo en omgeving. 50% van de bezoekers komt uit de regio Twente/Achterhoek, 50% uit de rest van Nederland. De Stichting heeft 3,2 Fte’s aan betaalde medewerkers en wordt vooral draaiend gehouden door 140 vrijwilligers in de leeftijd van 16-96 jaar.
De stichting biedt ook stage- en leerwerkplekken voor jongeren en voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. MBS levert ook lespakketten en verzorgt rondleidingen voor de basisschoolleerlingen van Haaksbergen De MBS wordt bestuurd door onbezoldigde bestuurders.
Kijk voor meer cultuurmakers op de website van Art4More
Kijk voor meer informatie op de website van Museum Buurt Spoorweg
Meer over cultuur in Haaksbergen
Volg het nieuws uit Haaksbergen
Interview en tekst: Ton van Rijswijk
op de foto: Textielfabriek ten Hoopen bij het spoor
foto met dank aan de Historische Kring Haaksbergen
Een productie van RTV Sternet