RTV Sternet produceert in samenwerking met de Historische Kring Haaksbergen onder de noemer ‘Het Verhaal van Haaksbergen’ een serie over de geschiedenis van Haaksbergen. Deze keer is het onderwerp: Spil in textiel
Geschiedenis textielfabriek Jordaan
Haaksbergen kent een rijke historie van de textielindustrie. Grondlegger was linnenhandelaar Jan Jordaan, zoon van een Duitse huursoldaat die zich hier in de 18e eeuw vestigde. Jan’s jongste zoon Derk bouwde de activiteiten van zijn vader uit tot de oprichting van de textielfabriek Fa. D. Jordaan & Zonen. Deze zou halverwege de 20e eeuw uitgroeien tot de veruit grootste werkgever in het dorp. Helaas viel begin jaren ’70 voor bijna alle textielbedrijven in Twente het doek, ook in Haaksbergen.
De later zo grote textielfabriek Fa. D. Jordaan & Zonen vond zijn oorsprong in 1772. In dat jaar kocht Jan Jordaan ‘Het Witte Paard’, een pand aan de Markt, waar nu de raadzaal staat. Jan is de zoon van Jost Henrich, een Duitse huursoldaat die naar Haaksbergen was gekomen door zijn huwelijk met de dochter van een handelaar in linnen. Jan zette die handel voort en begon in de schuur achter zijn huis met dagloners een handweverij. In 1781 werd dit de textielfabriek die onder zijn zoon Derk zou worden uitgebouwd tot de Fa. D. Jordaan & Zonen.
In 1858 brak voor de textiel van Jordaan een nieuw tijdperk aan door de aanschaf van een stoommachine. Op de plaats waar nu de voormalige basisschool Dorp staat, kwam een stoomweverij die met 64 mechanische weefgetouwen werk bood aan 49 personen. In 1876 telde de fabriek 150 mechanische weefgetouwen met 138 werknemers. Zij waren goed voor een jaarproductie van 33.900 meter linnen en 56.500 meter katoendoek.
Ruim twintig jaar later brandde de weverij tot op de grond af. In zeven maanden tijd is toen bij het station een volledig nieuw bedrijf gebouwd, waar ruimte was om alle bedrijfsvoering samen te brengen. Hier kon de productie van damast tafelgoed worden uitgebreid en de collectie huishoudgoed gemoderniseerd. Later kwam hier nog de voeringstof bij. De fabriek bleef maar groeien. In 1932 kwam de confectieafdeling erbij, waar lakens en slopen werden gemaakt en geborduurd. Ook tafelgoed en doeken werden hier gezoomd. Het assortiment werd in snel tempo verder uitgebreid met japonstoffen.
Stakers gefusilleerd
De oorlog is niet zonder zeer trieste gebeurtenissen aan de Jordaanfabriek voorbijgegaan. Begin mei 1943 waren er stakingen tegen de tewerkstelling in Duitsland, ook bij Jordaan. De Duitsers namen daarop 24 werknemers van de firma mee naar Enschede. Na verhoor mochten er 15 naar huis, de overgebleven 9 gingen op transport richting Hengelo. Voorbij Enschede moesten ze uitstappen bij De Broeierd (ter hoogte van nu het stadion van FC Twente). Het was al donker. Zeven van hen werden zogenaamd ‘op de vlucht’ doodgeschoten: J. Asbroek, W. Barends, B. Bos, J. Geuvers, G. Holterman, J. Oltwater en W. van Sark. Twee wisten te ontsnappen: H. Goering dook direct onder, A. Wijlens werd de volgende dag weer opgepakt en gefusilleerd. Bij De Broeierd herinnert een kruis aan deze moordpartij. In de muur van de Haaksbergse bibliotheek (waar de fabriek stond) is een plaquette ingemetseld met hun namen.
Na de oorlog werden diverse confectieateliers buiten Haaksbergen geopend: in Groenlo, Ammeloe (Duitsland) en Bentelo. Bij de viering van het 175-jarig bestaan (in 1956) kreeg Jordaan het predicaat Koninklijk. Er werkten toen meer dan 1000 arbeiders. De volledige naam werd nu: Koninklijke Textielfabrieken D.Jordaan & Zonen N.V. In 1960 kwam het tot een fusie met Ter Weeme in Neede. Dat leidde tot de introductie van de succesvolle merknaam Jorzolino met een complete collectie huishoudgoed. Het motto was: Voor tafel, voor keuken, voor bed en voor bad.
In 1962 gingen de Koninklijke Textielfabrieken Jordaan-Ter Weeme op in de Koninklijke Nederlandse Textiel Unie (KNTU). Die concentratie was nodig om het hoofd te bieden aan de concurrentie van de lagelonenlanden. De neergang bleek niet te keren. In 1970 moest de fabriek in Haaksbergen worden gesloten en drie jaar later ging de KNTU failliet. De gebouwen van Jordaan werden in 1974 gesloopt. Van het puin werd een heuvel gemaakt naast de kinderboerderij in park Scholtenhagen.
Bronnen:
Heeren en Helden, W.Nijhof.
Kijk hier voor alle afleveringen van het Verhaal van Haaksbergen
Vertellers: Christa Wensink en Peter Jan Schoonen
Montage: Constance van Wolferen
Eindredactie: Michel van der Voort
Een productie van RTV Sternet
Het project ‘Het verhaal van Haaksbergen’ is mede mogelijk gemaakt door de Provincie Overijssel
Met dank aan de Historische Kring Haaksbergen
focus keyphrase
RTV Sternet Historische Kring Haaksbergen Het Verhaal van Haaksbergen geschiedenis van Haaksbergen Spil in textiel (1772)