Het Verhaal van Haaksbergen: 46 Paasvuur en andere tradities (1988)

RTV Sternet produceert in samenwerking met de Historische Kring Haaksbergen onder de noemer ‘Het Verhaal van Haaksbergen’ een serie over de geschiedenis van Haaksbergen. Deze keer is het onderwerp: Paasvuur en andere tradities.

Tradities blijven levend

Haaksbergen kent tal van feesten en gebruiken die hun oorsprong vinden in een ver verleden. Denk aan het paasfeest met de palmpaas en de paasbaokes. Of aan de traditie van het blazen met de midwinterhoorn. Wat zou een huwelijksfeest, geboorte of bijzondere verjaardag zijn zonder een groene boog, ooievaar of spandoek met een Sara of Abraham bij de voordeur of in de tuin? Waar zouden we blijven zonder de naober?

Pasen

Een typisch folkloristische verschijnsel op palmzondag is de palmpaas. Dat is de meiboom in het klein en de voorbode van de lente. De haan in de top is het symbool van de vruchtbaarheid. De groene krans herinnert ons aan het zonnerad, dat in de lente werd rondgedragen om de zon weer op gang te helpen.
Paasvuren waren oorspronkelijk de grote heidense voorjaarsvuren, die werden ontstoken om de vruchtbaar makende kracht over te brengen. Had vroeger elke hoeve een eigen paasvuur, later werden die aangelegd door dorpen en buurschappen. De vereniging Hola in Honesch-Langelo vestigde in 1988 een record met een paasbaoke van 30 meter hoogte, dat een vermelding kreeg in het Guinness Record Boek.

Een belangrijke rol bij het paasfeest is weggelegd voor het paasei. Dit werd gezien als de kiem van een nieuw leven. Het ei moest de kracht overbrengen over de velden. Het eieren zoeken en de eierenmaaltijd is een voortzetting van deze traditie.

St. Nicolaasfeest

Dit komt voort uit een middeleeuwse legende en leeft voort tot in de moderne tijd. Het Sinterklaasfeest is ook in Haaksbergen uitgegroeid tot een groot kinderfeest met een feestelijke intocht en het geven van veel cadeautjes.

Nieuwjaar

Na de kerstening (bekering tot het christendom) plaatste de kerk de nieuwjaarsdag midden tussen de twaalf nachten tussen Kerstdag en Driekoningen. Vanuit de Germaanse gedachte keerden de geesten van de gestorvenen in deze nachten terug naar de aarde om onheil te brengen. Om deze geesten te verdrijven werd veel lawaai gemaakt. Dit werd in latere jaren vervangen door geweervuur en klokkengelui in de oudejaarsnacht. Die functie is overgenomen door het afsteken van vuurwerk.

Midwinterhoorn

Vanaf de eerste adventzondag (vier weken voor Kerstmis) tot Driekoningen (6 januari) bespeelt de midwinterhoornblazer ‘s avonds na negen uur zijn instrument. Het ver klinkende geluid wordt beantwoord door andere blazers en vormde in het verleden een langgerekte zwaarmoedig toon door de buurschappen. Oorspronkelijk was dit geluid bedoeld om de boze geesten op afstand te houden. Nu worden de klanken opgevat als vreugdebetoon over het aanstaande kerstfeest.

Schuttersfeest en school- en volksfeesten

Traditioneel werd het schuttersfeest in het dorp Haaksbergen gevierd met de kermis in september. In een krantenartikel van 1876 wordt hier voor het eerst melding van gemaakt. Nu worden beide feesten apart gehouden. Het school- en volksfeest in Buurse dateert uit 1898. Het is nog springlevend en heeft een programma met straattheater, speciale markt, trekkertrek en live muziek. St. Isidorushoeve volgde in 1927 en bouwde het school- en volksfeest om tot het zomerfeest dat altijd begint op Hemelvaartsdag. De muziekavonden en het motorspektakel duren vier dagen en trekken tienduizenden bezoekers uit de hele regio.

Naobers

De weinige oude gebruiken die in Haaksbergen nog in tact zijn, komen voort uit de verplichtingen van de noabers. Naobers waren aangezochte buren die door het aannemen van het naoberschop wederzijdse verplichtingen op zich namen. Dit naoberschop is door de veranderde sociale omstandigheden voor een belangrijk deel komen te vervallen.

Het kroamschud’n is een overblijfsel uit die naobertijd. Dit moest binnen zes weken na de bevalling plaats vinden. Kroamschud’n is nog steeds in gebruik, hoewel minder aan regels en tradities gebonden.
‘Mooi maken’ is eveneens een traditie die nog wordt nageleefd. De buren plaatsen bij feestelijke gebeurtenissen als een huwelijk voor de ingang van de woning een boog van groen, versierd met papieren roosjes. In Haaksbergen is dit oude gebruik zelfs uitgebreid naar jubilea, geboortes en verjaardagen.
Belangrijk was ook de hulp van de naobers bij het overlijden en in de rouwperiode. Hoewel bij begrafenissen en crematies nog steeds bepaalde tradities gelden, is de rol van de noaber hierin tegenwoordig beperkt.

Bronnen:
Krantenarchief Historische Kring Haaksbergen.
Herinneringen Henny Slotman, rondleider.

Kijk hier voor alle afleveringen van het Verhaal van Haaksbergen

Verteller: Wim Oltwater
Interview en montage: Constance van Wolferen
Eindredactie: Michel van der Voort
Een productie van RTV Sternet

Het project ‘Het verhaal van Haaksbergen’ is mede mogelijk gemaakt door de Provincie Overijssel
Met dank aan de Historische Kring Haaksbergen